INHOUDSOPGAVE

Wat is collimeren eigenlijk?
Theoretische achtergrond
 de optische onderdelen
 de optische assen
 collimatiefouten
 - type 1A fout
 - type 1B fout
 - type 2 fout
 - type 3 fout
 - type 4 fout
 Het collimeren
 inleiding
 1. zet de focuser haaks
 2. offset de vangspiegel
 3. centreer de vangspiegel
 4. kantel de vangspiegel
 5. Kantel de hoofdspiegel
 6. Check de optische as
 7. Doe de stertest
 8. Check de finder
 Vangspiegel: offset of niet?
 Collimatie gereedschap
 de stip op de hoofdspiegel
 het kijkgaatje
 de eenvoudige kijkbuis
 de kijkbuis met kruisdraad
 de cheshire
 de gecombineerde buis
 de laser collimator
 de autocollimator
 het centreermasker
 Maken van collimatie gereedschap

Zelf maken van collimatiegereedschap

Hieronder wordt de bouw beschreven van het gereedschap waarover in de tekst wordt gesproken. Achtereenvolgens komen aan de orde:
De eenvoudige kijkbuis;
De kijkbuis met kruisdraad;
Het cheshire oculair en de gecombineerde kijkbuis;
De lasercollimator;
Het bouwen van deze gereedschappen is niet moeilijk, maar het is wel een nauwkeurig werkje.

De eenvoudige kijkbuis
Deze is te maken van een stuk buis van plastic of metaal. PVC pijp voldoet goed en ook van een goede maat stofzuigerbuis zijn ze te maken. De lengte moet zijn: binnendiameter maal f/waarde van de telescoop. Voor een f/5.6 telescoop maak je met een buis van 28 mm binnendiameter dus een kijkbuis van 5.6*28mm=157mm lengte. Als je dus telescopen hebt met een verschillende f/waarde, heb je voor elke telescoop zo'n kijkbuis nodig. Aan de kant waarin je kijkt komt er een (ondoorzichtig) kapje op met een kijkgaatje van ongeveer 1 millimeter, precies in het midden. Als de buis van binnen glimmend is (aan te bevelen) zie je rond de hoofdspiegel een heldere reflectie met daaromheen en donkere rand: heel handig om goed te centreren. Als de buis in de buurt van de vangspiegel komt, doe er dan aan dat uiteinde wat tape omheen om de vangspiegel niet te beschadigen.
De kijkbuis met kruisdraad
Dit is een variatie op de eenvoudige kijkbuis. Aan het eind dat in de telescoopbuis steekt maak je kruisdraden. Het kruis moet precies in het midden zitten. Hoe doe je dat? Als volgt:
- bereken de omtrek van de kijkbuis met de formule omtrek = diameter maal pi;
- deel de uitkomst door 4
- meet op een stuk papier met als lengte de omtrek vier heel nauwkeurig gelijke delen af van 1/4 omtrek;
- wikkel het papier om het eind van de buis;
- neem de markeringen van het papier over op het uiteinde van de buis;
- maak met een mesje of vijltje een kleine inkeping op die vier plaatsen;
- lijm niet al te dun draad in de inkepingen zodat het een kruis vormt.

Als je een dubbel kruisdraad wil maken, hetgeen handig is om te collimeren zonder stip op de hoofdspiegel, meet dan aan elke kant van de vier oorspronkelijk markeringen gelijk afstanden van 1.5 - 2 millimeter af en maak daar de inkepingen voor de draden.

Het cheshire oculair en de gecombineerde kijkbuis
Ook een cheshire is gemakkelijk te maken. Maar waarom zou je geen gecombineerde buis maken? Het verschil zit hem alleen in de lengte: een gecombineerde buis is een cheshire met de lengte van de voor die telescoop geschikte eenvoudige kijkbuis (zie plaatje hieronder).

Andere afbeeldingen van de gecombineerde kijkbuis en cheshire staan hier en hier

Begin met het maken van een eenvoudige kijkbuis met de lengte passend bij de f/waarde van de telescoop. Zaag er een V in tot op de helft van de diameter van de buis. Knip van een stuk karton (liefst glimmend aan een kant) een ellips die precies in de V past. Maak in het midden een ellipsvormig kijkgat. Het gat moet kleiner zijn dan de stip op de hoofdspiegel, maar wel zo groot dat je er de binnenrand van de kijkbuis aan het andere eind door kunt zien, als je hem tenminste ook als eenvoudige kijkbuis wilt gebruiken voor de collimatiestappen die voorafgaan aan die waarvoor je de cheshire (stap 5) gebruikt. Lijm het elliptisch karton in de kijkbuis. Als het gat niet precies in het midden zit is niet erg. Om een duidelijk beeld te krijgen is het handig om een fieldstop in te bouwen van karton, met een gat dat enkele millimeters groter is dan de stip op de hoofdspiegel. Dat bevordert de accuratesse bij het collimeren. De fieldstop kan worden vastgezet met twee ringen van dezelfde soort buis (zie naast de f/4.5 op het plaatje).

Je kunt ook een fieldstop maken die dienst kan doen als tolerantie maat voor het collimeren. Bepaal de acceptabel type 1A fout en vermenigvuldig die met 4 om het verschil in diameter te krijgen tussen fieldstop en stip op de spiegel. Voor een f/6 is de tolerantie 0.77 mm. Het verschil in diameter is dus 3.1 mm, dus de diameter van de fieldstop moet 3.1 mm groter zijn dan die van de stip. Als je nu collimeert (stap 5) en de stip staat volledig in het heldere vlakje van de cheshire, weet je zeker dat je binnen de tolerantiegrens zit en heb je geen last van coma.

Een lasercollimator van een goedkope sleutelhanger laser
Er zijn meer beschrijvingen op het net, maar ik (Nils Olof) heb deze gemaakt. De precisie is niet groot maar voldoende. Benodigdheden: 2 stukken plastic buis (voor elektrische leidingen) met buitenmaten 20 en 32 mm. Sleutelhangerlasers zijn goedkoop. De hologramonderdelen ervan zijn leuk, maar te klein om enig nut te hebben voor collimatie.

De binnenste buis bevat de laser, met wat ruimte (ongeveer 1 mm) tussen laser en buiswand. Om een kant van de laser heb ik wat tape gewikkeld om hem vast te zetten, maar wel zo dat beweging voor afstellen nog mogelijk is. Aan de achterkant zitten drie collimatieboutjes in de buis, waarvoor gaatjes zijn getapt in de buiswand. Boven het aan/uit knopje zit ook een gat met draad, waar een boutje in komt om de laser te bedienen. Tussen de buitenste en binnenste buis zit tape over een groot deel van de lengte> Er zitten gaten in de buitenste buis om de stelbouten te kunnen bedienen en om de aan/uit bout door te laten.

Om de gereflecteerde straal te kunnen zien is een frontje nodig met een gaatje om de straal door te laten. Hiervoor kan een dop van een fles o.i.d. worden gebruikt. Zet de zaak gewoon, al duwend, stevig in elkaar en stel de zaak dan af als volgt.

Plaats het apparaat in een V-blok en zet de laser aan. Er verschijnt een stip op de muur er tegenover. Als je laser in de V-blok wordt gedraaid beschrijft de lichte stip van de laser een cirkel. Stel net zo lang bij met de drie stelboutjes, tot de stip op dezelfde plaats blijft.

Op het plaatje hieronder staan de onderdelen: bovenin de laser met tape, de flessendop boven de complete collimator als van achteren gezien en de collimater gezien vanaf de zijkant. Zoals te zien is, kon de laser nog maar net gecollimeerd worden voor hij de rand van de buis raakte.

Naar bovenkant bladzijde zelfbouw
terug naar het begin van het artikel

Go to: main menu

Go to: A 20 inch f/3.6 computerized Dobsonian
Go to: A trilateral computerized 20 inch f/5 Dobsonian
Go to: Project: five 12 inch lightweight Dobsonians
Go to: Motorizing a 12 inch lightweight Dobsonian
Go to: 20 inch telescope Go to: Equatorial platform Go to: Scotch mount
Go to: Binocular mount Go to: Dobsonian tips Go to: Bending aluminium
Go to: Collimating Go to: Making a Krupa collimator Go to: Dotting the primary
Go to: A ballhead type telrad/finder mount Go to: Mirror making log of 300 mm mirror
Go to: Using digital finder charts at the eyepiece Go to: Astronomy links
Go to: Building a spherometer Go to: Building a Bath interferometer
Go to: A Foucault-Ronchi tester Go to: Building a mirror making machine
Go to: Astronomy Go: Home

Email to: Jan van Gastel